رمان پطرزبورگ در دوره‌ي کوتاه اما پرفرازونشيبي در سال ???? ميلادي و در پايتخت روسيه، سنت پطرزبورگ، شکل مي‌گيرد. رمان پطرزبورگ نمايي است از تصاوير و احساسات؛ پنجره‌اي است در غرب و رو به شرق؛ نمادي است از ابهام و تناقض شخصيت‌هاي روسي داستان. در اين رمان تاريخ، فرهنگ و سياست در کنار هم قرارگرفته و درهم‌آميخته‌اند. پطرزبورگ تلاشي است براي کشف هويت يک شهر و درنهايت پي بردن به هويت يک کشور و در آن‌ هم گزارش‌هاي هواشناسي، اخبار روز، اخبار دنياي مد و فن و نيز مسائل روان‌شناختي را مي‌توان يافت. پطرزبورگرماني است که «تمام روسيه در آن خلاصه‌شده است».

نخستين نکته‌ي حائز اهميت درباره‌ي اين رمانآن است که دو نسخه از آن وجود دارد؛ نسخه‌ي اصلي که در سال ???? انتشار يافت و نسخه‌ي ديگري که در سال ???? روانه‌ي بازار شد. نسخه‌ي دوم اين رمان به‌طورجدي توسط نويسنده ويرايش شد و بخش‌هاي قابل‌توجهي از آن حذف گرديد تا مطالعه‌اش براي خواننده راحت گردد. آندي بيه‌لي بخش زيادي از قسمت‌هاي تجربي کتاب را حذف نمود و در عوض ساختارهاي واضح‌تر را به متن افزود. نسخه‌ي کوتاه‌تر کتابچيزي حدود ??? صفحه طول دارد و نسخه‌ي طولاني‌تر آن ??? صفحه است. به همين دليل مطالعه‌ي نسخه‌ي اصلي آن بيشتر توصيه مي‌شود.

گرچه رمان با لحني کلاسيک و هزل گونه آغاز مي‌شود، داستان خانواده‌ي آلباکوف در سال ???? در شهر سنت پطرزبورگبه‌مرور تغيير مي‌کند و با دست گذاشتن بر تناقض‌ها دمدمي‌مزاجي‌هاي شخصيت‌ها تبديل به داستاني مي‌شود که هدف اصلي‌اش کاويدن روان انسان‌هاست. اتفاقات دنياي حقيقي و بيرون از کتاب به‌تدريج در غباري از سردرگمي و غوغاي دروني شخصيت‌هاي داستان، محو مي‌شود. شايد کمي درگير شدن با داستان براي خواننده دشوار باشد و مطالعه‌اش زمان زيادي طلب کند. دليل، آن است که نبايد در جست‌وجوي ساختاري منسجم باشيم و سعي کنيم اتفاقت داستان را در ذهن خود به يکديگر پيوند دهيم؛ تنها در اين صورت است که متوجه استعداد و هنر نويسنده مي‌شويم و آن را تحسين مي‌کنيم.

آندري بيه‌لي در اين اثر خود به شرح تمام تغييرات، درگيري‌ها و آشوب‌هايي مي‌پردازد که زندگي خانواده‌ي آلباکوف را دستخوش تغيير مي‌سازد و شايد به همين دليل است که نويسنده‌ي نامي روس، ولاديمير ناباکوف، اين اثر او را يکي از چهار اثر برتر قرن بيستم در مکتب مدرنيسم مي‌داند. پطرزبورگرماني است سرشار از لذت؛ رماني است غزل گونه و اثري است در گراميداشت تمام موضوعات شگفت‌آور و حتي تکراري ادبيات روسيه. باورنکردني است! لازم است تکرار کنم که ناباکوف اين اثر را يکي از چهار اثر برتر قرن بيستم مي‌داند!

درباره‌ي آندري بيه‌لي

آندري بيه‌ليمتولد ?? اکتبر ???? شهر مسکو، کشور روسيه، است. وي در ? ژانويه ???? چشم از جهان فروبست. آثار او بيشتر در زمينه شعر و داستان‌هاي تاريخياست. او بيشتر تحت تأثير نويسندگاني چون داستايوسکي، آنتون چخوف و الکساندر بلاک فعاليت مي‌کرد.بوريس بوگاف را بيشتر به نام هنري او، يعني آندري بيه‌لي مي‌شناسند. بيه‌لي فرزند خانواده‌اي انديشمند بود.

پدر او، نيکولاي بوگاف، از رياضيدانان برجسته و يکي از مؤسسان مدرسه‌ي رياضيات مسکو بود. مادر او در زمينه‌ي علمي فعاليت چنداني نداشت اما يکي از زيباترين و مشهورترين بانوان زمان خود و نقل مجالس بود. بيه‌لي در جواني در کنار ادبيات به مباحث ديگري چون موسيقي، فلسفه و رياضي نيز علاقه نشان مي‌داد. او بيشتر به سبب مقالات تأثيرگذار فلسفي خود مشهور شده است؛ مقالاتي که در آن‌ها به هندسه و احتمالات حمله کرده است. برخلاف علاقه‌ي پدر به رياضيات، يا شايد به دليل علاقه‌ي پدر به علم رياضي، بيه‌لي به تکرار در آثاري چون کوتيک لتف، به نظريه‌ي احتمال اشاره‌کرده است.

برگردان فارسي اين اثر به قلم فرزانه طاهري که از نشر مرکز منتشر شده است.

مشاهده کتاب: https://www.cavack.com/Item/35062

درزبان ترکي براي غم کلمه‌اي است به نام حزن و اين اثر اورهان پاموکغرق در حزن است. آقاي پاموک در سال ????، براي کتاب«استانبول: خاطرات و شهر»، رماني که غم تمام شهر را به تصوير مي‌کشيد، برنده‌ي جايزه‌ي نوبل ادبياتشد. رمان جديد او نيز موضوع مشابهي دارد. « شوري درسر » نخستين رمان او بعد از «موزه‌ي معصوميت» است و حماسه‌اي است درباره‌ي چگونگي زندگي دراستانبول طي نيم‌قرن اخير.

نخستين چيزي که بايد درباره‌ي اين اثر بدانيد اين است که « شوري درسر» رماني است درباره‌ي يک فروشنده‌ي غذاي خياباني و از اين نظر آن را شايد بتوان چيزي درمايه‌هاي رمان «هم‌پيماني کودن‌ها» دانست. شخصيت اصلي کتاب ، مولود کاراتاس، شبانه خيابان‌هاي شهر را زير پا مي‌گذارد و فرياد مي‌کشد: بوزاااا، بوزاااي خووووب دارم. بوزا يک نوع مشروب ترکي است که از تخمير گندم به دست مي‌آيد. رنگش به زردي مي‌زند و معمولاً با دارچين و نخود خورده مي‌شود. بوزا درصد الکل پاييني دارد؛ آن‌قدر پايين که ازنظر يکي از شخصيت‌هاي کتاب: اين مشروب را ساخته‌اند که مسلمان‌ها هم بتوانند الکل بخورند!آقاي پاموک خاطرنشان مي‌کند که بوزا فروش‌ها را ديگر نمي‌شود زياد در استانبول ديد. در دهه‌ي ?? و هفتاد ميلادي مولود ديگر از آخرين بوزا فروش‌ها به‌حساب مي‌آيد. صداي پخته‌اي دارد و از حنجره‌اش حزن بيرون مي‌جهد. يکي از مشتري‌ها به او مي‌گويد: صداي دل‌نشيني داري، مثل اذان‌گوها. مولود جواب مي‌دهد که: احساسي که تو صداي بوزا فروش است باعث مي‌شود مردم از او خريد کنند.

« شوري درسر» اما تنها داستان مولود نيست. اين رمان داستان زندگي چند شخصيت فرسوده و اغلب خنده‌دار را به هم پيوند مي‌دهد؛ شخصيت‌هايي که هرکدام صداي خود را دارند و براي گفتن داستان خود بي‌طاقت‌اند. بسياري از آن‌ها اعضاي خانواده‌ي بزرگ مولود هستند و از نواحي فقيرنشين آناتولي مرکزي ترکيه مي‌آيند. به حاشيه‌نشيني شهرها روي مي‌آورند و بعدها جريان مدرنيته آن‌ها را به درون آپارتمان‌ها مي‌کشد. آقاي پاموک نسلي از اين مردم را به تصوير مي‌کشد که با هزار اميد به سمت شهرها مهاجرت کردند.

موضوع نخست واصلي رمان «برف» که درسال ???? به چاپ رسيد، احساس عدم تعلق است؛ زندگي در دنيايي که بين ارزش‌ها و جذابيت‌هاي غرب و شرق سرگردان است و اين سرگرداني و ترديد شامل مسائل مذهبي نيز مي‌شود.در اين رمان نيز موضوع همين است. مولود در لحظات سخت زندگي به همبستگي عميق‌تري با اسلام مي‌رسد. اين موضوع اما تنها سايه‌ي کم‌رنگي بر رمان « شوري درسر» انداخته. اين کتاب سرودي است نه درباره‌ي اعتقادات که درباره‌ي آشفتگي‌هاي جسمي و رواني که درزندگي ممکن است براي فرد پيش آيد.اتفاقات بسياري در اين کتاب رخ مي‌دهند؛ تولدهاي به هنگام و مرگ‌هاي بي‌موقع، عداوت و مکر و دل‌شکستگي به تکرار. درقلب اين رمان داستاني است عاشقانه و غيرمعمول. مولود را اغفال مي‌کنند تا همراه با دختري فرار کند که معشوقه‌اش نيست؛ دختري که نه به آن زيبايي است و نه به آن جواني؛ دختري که خواهر معشوقه‌ي اوست. درهرصورت اما ازدواجشان سعادتمند است؛ گرچه تلاششان براي رهايي از چنگال فقر هرگز تمامي نمي‌يابد.

جنبه‌هاي بسياري از اين رمان هستند که شايسته‌ي ستايش‌اند. نخستين چيزي که بايد گفت اين است که اين رماندرست مانند بوزا درصد الکلش بسيار پايين است! نزديک به ??? صفحه حجم دارد و ازنظر طول شبيه به حماسه است اما فاقد تأثيري است که يک حماسه بر خواننده مي‌گذارد. مثل بوزا، پس از اتمامش تنها ردي کمرنگ بر لب‌ها باقي مي‌گذارد.اندوه را تحمل کردن کار هرکسي نيست و درطولاني‌مدت مي‌تواند به‌شدت آزاردهنده شود. مطالعه‌ي اين رمان من را به ياد يکي از نوشته‌هاي اليف باتومان، از کتابتسخيرشده (the possessed) که در سال ???? از اين نويسنده به پاپ رسيد، مي‌اندازد: خانم باتومان نويسنده‌اي آمريکايي است اما پدر و مادر او اهل ترکيه هستند. او اشاره‌کرده که در ترکيه کمتر کسي پيدا مي‌شود که کتاب بخواند و آقاي پاموک که کتابش را مي‌نوشته چقدر از اين موضوع احساس بيچارگي داشته.

او درباره‌ي رمان « کتابسياه» اورهان پاموکاين‌گونه مي‌نويسد: «اين کتابدرباره‌ي مردي بود که همسرش را ازدست‌داده بود؛ نام همسرش رؤيا بود. اين مرد خيابان‌هاي استانبول را مي‌گشت و صدا مي‌زد: رؤيا! رؤيا! يادم است اين کتاب را که مي‌خواندم سوار اتوبوسي در ترکيه بودم و عميقاً حوصله‌ام را سر برده بود».من بايد بگويم که کتاب«شوري در سر»خواننده را عميقاً خسته و کسلنمي‌کند! اما ورق زدن کتابتنها از سر احترامي است که براي نويسنده و زحمتي که براي کتابش کشيده قائل هستيد و شايد هم اندکي علاقه، نه از سر اشتياق و ميل شديد به ادامه‌ي آن. در برخي بخش‌هاي اين رمان به‌ملايمت مي‌توان ارتباطي با عنوان کتاب يافت؛ مي‌توان شور و آشفتگي که در سر مولود مي‌گذرد را حس کرد. اين «شور» در سر مولود چندان هم عجيب و جديد نيست؛ به نظر مي‌رسد اين شور و آشفتگي از جنس همان غم و اندوهي باشد که از اورهان پاموکسراغ داريم؛

آقاي پاموک از اين نظر نويسنده‌اي قابل پيش‌بيني است. يکي از استعدادهاي بي‌نظير او اين است که درباره‌ي هر موضوعي تحقيق مي‌کند و نتايج را با احساسات و عواطف انساني ترکيب مي‌کند و از اين ترکيب نثري هوشيار و باثبات مي‌آفريند. يکي از نمونه‌هاي بارز اين موضوع نوشتن درباره‌ي دست‌فروش‌ها است.او درکتابش به «سال‌هاي طلايي غذا فروشي خياباني» جاني تازه مي‌دهد؛ به‌تفصيل درباره‌ي انواع غذاها، از صدف شکم پر گرفته تا کله‌پاچه و جگر سرخ‌شده، توضيح مي‌دهد. بامطالعه‌ي اين بخش‌ها چيزهاي زيادي درباره‌ي تاريخچه‌ي اين غذاها و فروشندگان آن‌ها مي‌آموزيم. به چشم مي‌بينيم که روزانه با قوانين جورواجور و طاقت‌فرسا، مشتري‌هاي دمدمي‌مزاج و سگ‌هاي ولگرد دست‌وپنجه نرم مي‌کنند.آقاي پاموک خوب مي‌داند از طبقات گوناگون اجتماعي چگونه بايد در نوشته‌هايش استفاده کند. زماني که غذاهايي چون مرغ و نخود و برنج پلاستيک پيچي شده در دست کارمندان دولتي به غذاي فقرا مشهور مي‌شود، کاروکاسبي از رونق مي‌افتد.

مولود يکي از همين فروشنده‌ها است. شب‌ها هم به فروش بوزا مشغول است. مولود روزها سعي مي‌کند هرچه بتواند مي‌فروشد. همسرش غذاها را آماده مي‌کند و خود را «سرآشپز رستوران سه‌چرخ» شوهرش مي‌داند! طنز دراين رمان آزادانه استفاده‌شده است. هر راوي براي گفتن داستان خود ميان حرف ديگري مي‌پرد و ممکن است حتي داستانش با داستان ديگري در تناقض باشد. يکي از زنان داستان درجايي از خوبي‌هاي خانه‌هاي فقيرنشين و زمين‌هاي خاکي‌اش مي‌گويد: «يک ماه طول کشيد تا بفهمم هرچقدر زمين را بيشتر بسابم سقف بلندتر مي‌شود». مولود که عاشق سينما است، از بدي‌هاي فيلم‌هاي آمريکايي و اروپايي مي‌گويد: نمي‌شود فهميد آدم خوبه کيه، آدم بده کيه.

« شوري درسر» اثر قوي‌اي است اما نه به قدرت و تأثيرگذاري آثار ديگر پاموک، مانند «برف» و «نام من رِد است». اين کتاب از بس مصيبت‌بار و غم‌انگيز است که خنده‌دار هم هست! اين را زماني مي‌فهميد که يکي از شخصيت‌ها درباره‌ي مولود به کسي مي‌گويد: «يک‌کمي عجيب‌وغريب هست، اما قلبش مثل آب زلالِ».

اين کتاب توسط نشر چشمه و با ترجمه‌ي عين‌له غريب منتشر شده است. مشاهده و خريد کتاباز لينک زير :

https://www.cavack.com/Item/3453